Hình 1.2 tóm lược theo trình tự những bước thực hiện một nghiên cứu khoa học, bao gồm những bước kỹ thuật và những bước quản lý. Bước đầu tiên là xác định vấn đề nghiên cứu bằng cách phân tích nhu cầu nghiên cứu, có nghĩa là xét những cơ sở lý luận cho thấy tại sao hiện tượng sức khỏe đó cần phải được nghiên cứu. Sau đó, người nghiên cứu sẽ tìm đọc những tài liệu sát hợp với vấn đề mà mình quan tâm để hiểu cặn kẽ những điểm cần khảo sát. Khi đã có đầy đủ kiến thức về vấn đề nghiên cứu, người nghiên cứu sẽ xem lại một lần nữa ý nghĩa của vấn đề để khẳng định việc tiến hành nghiên cứu. Trong một số nghiên cứu, người nghiên cứu cần phải hình thành một giả thuyết, và giả thuyết này sẽ được chứng minh trong quá trình phân tích dữ kiện.Việc lập kế hoạch nghiên cứu bao gồm xác định những mục tiêu nghiên cứu; chọn thiết kế nghiên cứu; xác định dân số và mẫu nghiên cứu; phương pháp thu thập, xử lý, và phân tích dữ kiện. Mục tiêu là phần quan trọng nhất của một đề cương nghiên cứu, vì nó chỉ ra cụ thể những đích mà người nghiên cứu phải đạt được, và chính nó quyết định toàn bộ những phương pháp phải được sử dụng trong quá trình thực hiện nghiên cứu. Dân số nghiên cứu là tập hợp những đối tượng mà từ đó người nghiên cứu tìm những sự thật mà mình muốn biết. Dân số này thường lớn, do đó, người nghiên cứu sẽ chọn ra một số đối tượng cần thiết để khảo sát. Số đối tượng này là mẫu nghiên cứu. Phương pháp thu thập dữ kiện là những cách thức đo đạc, khảo sát để thu thập được những thông tin cần thiết từ mẫu nghiên cứu. Phương pháp xử lý và phân tích dữ kiện là những phương pháp và kỹ thuật để tính toán những kết quả giúp người nghiên cứu đạt được mục tiêu nghiên cứu, hay nói một cách khác, trả lời được câu hỏi nghiên cứu, có nghĩa là giải quyết được vấn đề mà mình quan tâm.
Tất cả những bước kỹ thuật được thực hiện trong quá trình soạn đề cương, và kết quả của quá trình này chính là đề cương nghiên cứu. Trong khi đó, những bước thực hiện kế hoạch, lý giải, kết luận, và báo cáo thuộc quá trình tiến hành nghiên cứu.
Những bước quản lý liên quan đến các hoạt động chuẩn bị và thực hiện nghiên cứu. Sau khi có được kinh phí, người nghiên cứu sẽ sắm những vật tư cần thiết; tìm và huấn luyện nhân sự, là những người tham gia trực tiếp vào các bước khác nhau, thí dụ, thu thập dữ kiện, xử lý, phân tích dữ kiện, giám sát, điều phối, v.v. Vì nhóm nghiên cứu gồm nhiều người khác nhau, do đó, nên có những cẩm nang hướng dẫn cho từng loại thành viên của nhóm để qui định những việc phải làm trong từng tình huống cụ thể.
Để tổ chức thu thập dữ kiện, địa bàn nghiên cứu phải được chuẩn bị trước về mặt hành chính và hậu cần, và quan trọng nhất là xác định được danh sách những đối tượng sẽ được chọn để khảo sát. Trước khi tiến hành nghiên cứu thật, thông thường có một nghiên cứu nhỏ được thực hiện trong những điều kiện giống hệt như nghiên cứu thật, nhưng với một cỡ mẫu nhỏ. Nghiên cứu này được gọi là nghiên cứu thử, có mục đích trắc nghiệm tính khả thi của nghiên cứu thật, và những kết quả của nó giúp người nghiên cứu chỉnh sửa lại đề cương nghiên cứu, nếu cần. Hoạt động quản lý cuối cùng là xếp đặt, lấy lại nhân sự, và vật tư sau khi chấm dứt nghiên cứu.
Nguồn: Nguyễn Đỗ Nguyên, Dịch tễ học cơ bản.