Dịch tễ học đối diện với những hạn chế [Phần III]: Nước bài trên trí nhớ

February 2, 2014 by Kinh Nguyen

[caption id="" align="alignleft" width="120"] Jamie Robins[/caption]

Trong tất cả những sai lệch là bệnh dịch của dịch tễ học các yếu tố nguy cơ, điều nguy hại nhất vẫn là khó khăn trong việc đánh giá việc tiếp xúc với một yếu tố nguy cơ nhất định. Rothman gọi đây là “một chướng ngại cao vời”. Khi phơi nhiễm có thể được đánh giá một cách đáng tin cậy, một mối liên quan dù nhỏ cũng có thể chính xác - như trong trường hợp giữa sinh con sớm với việc giảm nguy cơ ung thư vú. Nhà dịch tễ học của Harvard, Jamie Robins nói “lí do là cả nguyên nhân và hậu quả đều có thể được đo lường với một độ tin cậy nhất định. Dễ dàng biết được người nào mắc ung thư vú và cũng dễ để biết họ có con vào tuổi nào”, ông nói thêm rằng hầu như mọi nghiên cứu trên đối tượng này đều cho cùng một kết luận: sinh con sớm giảm 30% nguy cơ mắc ung thư vú.

[caption id="" align="alignright" width="160"] Joseph F. Fraumeni, Jr.[/caption]

 

Tuy nhiên, các nhà dịch tễ học lại thường rất nhanh chóng đưa vào danh sách các yếu tố nguy cơ những yếu tố mà việc đo lường chính xác là dường như không thể. Joe Fraumeni, trưởng chương trình dịch tễ học và thống kê của Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI) nói về radon: “Khi nghiên cứu về hút thuốc lá, có thể dễ dàng để đánh giá phơi nhiễm qua đếm số điếu thuốc, thời gian hút và số gói mỗi ngày. Nhưng những thứ như radon, làm thế nào để đo lường phơi nhiễm, nhất là các phơi nhiễm liên quan đến sinh học đã xảy ra trong quá khứ?”. Cũng tương tự như vậy, các yếu tố đo lường chỉ qua trí nhớ con người như lượng cà phê tiêu thụ hay khẩu phần chất béo cũng đầy tính không chắc chắn. Ross Prentice ở Đại học Washington lưu ý một v.d. là những người thiếu cân thường có xu hướng báo cáo lượng chất béo tiêu thụ nhiều hơn thực tế khi trả lời các bộ câu hỏi hoặc trả lời phỏng vấn trong khi các đối tượng béo phì lại có xu hướng báo cáo ít đi.

Như Willett đã chỉ ra, những sai lệch nhớ lại như vậy là đặc biệt nặng nề khi hỏi trên bệnh nhân hoặc người thân cận của bệnh nhân. Ví dụ trong nghiên cứu về mối liên quan có thể có giữa lượng chất béo ăn vào và ung thư vú, Willett nói “một người có thể nhớ lại lượng chất béo ăn vào khác đi nhiều nếu họ mới bị chẩn đoán mắc ung thư hơn là nếu bạn gọi điện thoại không báo trước và hỏi họ về lượng tiêu thụ chất béo trong quá khứ như thế nào.”

[caption id="" align="alignleft" width="150"] Trichopoulos nói, “Vấn đề là chúng ta tin vào ai.” (nghiên cứu đoàn hệ hay bệnh-chứng)[/caption]

Một v.d. khác, sai lệch nhớ lại rõ ràng là nguyên nhân dẫn đến những mâu thuẫn trong các kết quả nghiên cứu về mối liên quan giữa sử dụng thuốc uống tránh thai với ung thư vú. Rất nhiều nghiên cứu đã tìm hiểu về mối liên quan này trong nhiều năm, cả các nghiên cứu bệnh-chứng và đoàn hệ. Trichopoulos chỉ ra rằng các nghiên cứu bệnh-chứng có xu hướng cho thấy có mối liên quan giữa uống thuốc tránh thai với ung thư vú, trong khi các nghiên cứu đoàn hệ lại không!?. Các nhà dịch tễ học thực hiện nghiên cứu đoàn hệ nói rằng vấn đề trong các nghiên cứu bệnh-chứng - nghiên cứu mà bị ảnh hưởng nặng nề nhất của sai lệch nhớ lại - là phụ nữ bị chẩn đoán ung thư vú thường có nhiều khả năng cho thông tin đầy đủ về việc sử dụng phương pháp tránh thai hơn những phụ nữ khỏe mạnh. Những người thực hiện nghiên cứu bệnh-chứng thì nói sai lệch là ở trong nghiên cứu đoàn hệ. Các nghiên cứu đoàn hệ phải dựa trên các bộ câu hỏi không cụ thể cho mỗi đối tượng vì số đối tượng nghiên cứu lớn hơn nhiều so với trong nghiên cứu bệnh-chứng, và phụ nữ thường sẽ ít khả năng cho thông tin đầy đủ và chân thực bằng trong trường hợp họ được phỏng vấn gần gũi hơn - điều có thể làm trong nghiên cứu bệnh-chứng.

Không chỉ có các đối tượng trong nghiên cứu mới dễ gây ra sai lệch; các nghiên cứu dịch tễ học cũng bị tai họa bởi các sai lệch phỏng vấn. Người phỏng vấn thường hiếm khi được làm mù với ca bệnh và ca chứng (họ biết ai là người bệnh, ai là người không có bệnh), và rốt cuộc, bộ câu hỏi là phương pháp đo lường truyền thống trong dịch tễ học thường chưa được thông qua chuyên gia bình duyệt hay công bố với bài báo khoa học cuối cùng. Như nhà dịch tễ học lâm sàng Đại học Yale Alvin Feinstein nói *”Trong phòng thí nghiệm, bạn có tất cả các loại quy trình để đo độ chính xác của công cụ và các qui trình đo lường chuẩn. Trong dịch tễ học…tất cả đều là nạn nhân không chừng của sự thăng trầm trong trí nhớ con người và các sai lệch trong phỏng vấn.”

Phần IV - Sự cứu rỗi từ thống kê?