Dịch bệnh là gì?

September 6, 2016 by Kinh Nguyen

Bệnh truyền nhiễm đã luôn luôn là một sát nhân chính trong suốt lịch sử loài người. Đến mức, nó đã từng là một phần của cuộc sống - tranh đấu để tồn tại hàng ngày, gieo rắc bệnh tật và chết chóc. Đã nhiều lần, bệnh truyền nhiễm tấn công diện rộng trên toàn cộng đồng gây nên dịch, gây tử vong cho hàng loạt người một cách nhanh chóng. Ví dụ, trong thời trung cổ, dịch bệnh dịch hạch (cái chết đen) gây ra bởi vi khuẩn Yersinia pestis, lan rộng khắp châu Âu. Chỉ trong bốn năm ước tính dịch bệnh đã giết chết cứ ba trong mười người ở châu Âu.

Biểu đồ dịch bệnh Ebola thể hiện số mới mắc theo thời gian. Vào đỉnh điểm, có cả ngàn ca mắc bệnh mỗi tháng

Thuật ngữ dịch dùng để mô tả những bệnh gây ra bởi vi sinh vật truyền nhiễm mà thỉnh thoảng lại xảy ra với số lượng lớn người mắc. Một khi được đưa vào cộng đồng cảm nhiễm, vi sinh vật truyền nhiễm như virus và vi khuẩn có thể lây lan từ người này sang người khác. Và nếu mỗi một người truyền bệnh cho hơn một người khác, số ca bệnh sẽ tăng theo cấp số nhân dẫn đến sự lây lan mạnh đặc trưng một bệnh dịch.

Gọi là bệnh truyền nhiễm có một chút không chính xác lắm: không phải là căn bệnh nó lây truyền mà là vi sinh vật gây bệnh nó lây truyền. Tuy nhiên, điều này cũng cho biết có những bệnh mà nguyên nhân gây bệnh không lây được từ người này sang người khác. Ví dụ, những bệnh có nguyên nhân di truyền, hoặc bệnh do độc tố trong môi trường. Tuy nhiên có những bệnh mà hầu hết mọi người không nghĩ là bệnh truyền nhiễm có thể gây ra bởi các vi sinh vật lây truyền được. Ví dụ, hầu hết mọi người sẽ ngạc nhiên khi biết rằng khoảng 20% các bệnh ung thư gây ra do virus và vi khuẩn. Hơn nữa, không phải cứ bị lây nhiễm là gây ra bệnh. Bệnh gây ra bởi vi sinh vật luôn luôn là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa đặc tính sinh học của vi sinh vật, của vật chủ, và môi trường. Ví dụ, bạn và tôi có thể tiếp xúc với cùng một loại vi rút, tuy nhiên có thể chỉ một người phát triển thành bệnh với đầy đủ các triệu chứng trong khi người kia lại hoàn toàn khỏe mạnh.

Ngày nay, vì điều kiện vệ sinh và điều trị y học được nâng cao, các bệnh truyền nhiễm không còn là mối đe dọa hàng ngày như xưa. Vào đầu thế kỷ trước ở Mỹ, bệnh truyền nhiễm gây ra 800 ca tử vong trên 100.000 người mỗi năm. Rõ ràng hiện đại hóa đã làm giảm đáng kể khả năng tử vong do nhiễm trùng. Tuy vậy, những trận dịch như đại dịch cúm năm 1918, hay Ebola 2016 là những lời nhắc nhở đáng sợ hậu quả tiềm tàng của bệnh truyền nhiễm. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, các vi sinh vật có thể nhanh chóng giết hàng triệu người. Lý do mà hiện tại chúng ta có thể kiểm soát một phần của vấn đề này là nhờ khoa học và sự hiểu biết của chúng ta về cách các vi sinh vật lây lan, gây bệnh và các cách mà cơ thể chúng ta chống lại các vi sinh vật này.

Cuộc chiến để kiểm soát bệnh truyền nhiễm là một cuộc chiến thực sự đa ngành. Ví dụ, khi một đại dịch bệnh mới nổi xảy ra, ta cần các nhà sinh học để xác định các cơ chế phân tử của việc lây nhiễm. Chúng ta cần các bác sĩ để ngăn ngừa và điều trị bệnh. Chúng ta cần các chuyên gia y tế công cộng để hiểu những chiến lược gì chính phủ có thể đưa ra để hạn chế sự lây lan của bệnh. Chúng ta cần các chuyên gia truyền thông để biết làm thế nào để phổ biến thông tin đến các kênh truyền thông khác nhau. Và trong thời đại ngày nay, chúng ta muốn các nhà khoa học công nghệ thông tin để tận dụng các tiến bộ công nghệ mới nhất để theo dõi diễn biến bệnh dịch trong thời gian thực.

Cuộc chiến vẫn chưa kết thúc khi một căn bệnh được đặt dưới tầm kiểm soát. Các vi sinh vật gây bệnh không phải chịu nằm yên chịu chết; chúng là sinh vật sinh đấu tranh cho sự tồn tại của mình. Và chúng đang liên tục thay đổi để tồn tại khi đối mặt với những thách thức mà chúng ta áp đặt.

Ta thấy chúng đấu tranh cho sự tồn tại qua việc chúng phát triển sức đề kháng với các loại thuốc và vắc xin mà chúng ta sử dụng để ngăn chặn bệnh lây lan. Sự gia tăng các chủng loại vi sinh vật kháng thuốc là hậu quả trực tiếp của sự phát triển của vi khuẩn để đáp ứng với các loại thuốc mà chúng ta sử dụng để điều trị.

Sự thật là: cuộc chiến chống bệnh truyền nhiễm sẽ không bao giờ chấm dứt. Miễn là có cuộc sống, sẽ có bệnh truyền nhiễm. Loài người chúng ta đã làm được một công việc khá tuyệt vời trong việc đối phó với vấn đề này. Nhưng chúng ta chưa hoàn thành và sẽ không bao giờ hoàn thành. Nhưng không giống như tổ tiên của chúng ta khi nhờ đến mê tín dị đoan, ma thuật, và thần thoại, chúng ta dựa vào khoa học để hiểu những gì làm cho chúng ta bị bệnh. Làm thế nào nó lây lan và làm thế nào để có thể ngăn chặn.