Các bước thiết lập nhân quả

by Kinh Nguyen

Các chiến lược dịch tễ học thường được đánh giá theo năng lực của cung cấp cơ sở cho suy diễn nhân quả. Tuy nhiên cần nhấn mạnh là không thực hiện suy diễn nhân quả cho đến khi thỏa được một số đòi hỏi nhất định, điều này liên quan tới hai câu hỏi chính:

• Có thực sự có mối liên quan không?

• Nếu có, có khả năng là nhân quả không?

Các đòi hỏi để thực hiện suy diễn nhân quả nhằm (i) loại trừ các mối liên quan không nhân quả, và (ii) để đảm bảo khả dĩ của mối liên quan nhân quả. Các đòi hỏi này được liệt kê sau đây:

1. Mối liên quan thực sự tồn tại và có ý nghĩa thống kê

   Điều này đòi hỏi là

   1. Mối liên quan không phải do cơ hội, khi được xác minh qua kiểm định ý nghĩa thống kê có thể áp dụng cho sự khác biệt giữa tần suất của bệnh (biến số phụ thuộc) trong những người có và không có phơi nhiễm với yếu tố nguy cơ (biến số độc lập). Các kiểm định cũng có thể áp dụng với nguy cơ tương đối của bệnh trong hai nhóm hay với hệ số tương quan. Những kiểm định như vậy sẽ xác định một mối liên quan với độ lớn quan sát được sẽ xảy ra mà chỉ do biến thiên ngẫu nhiên hay cơ hội thường đến mức nào.

   2. Mối liên quan tồn tại ở mức độ cá nhân và không chỉ dựa trên mối liên quan đo lường ở mức độ sinh thái, cụ thể là khi một tập thể hoặc một đơn vị địa lý được sử dụng làm đơn vị nghiên cứu. Khả năng xảy ra của sai lầm sinh thái làm cho suy diễn nhân quả không thể thực hiện trên mức độ cá nhân.

   3. Mối liên quan không dựa trên phân tích số, cụ thể là phần trăm phân bố của ca bệnh (biến số phụ thuộc), mà dựa trên các tỷ suất trên dân số, tính toán nguy cơ tương đổi hoặc tỷ số số chênh.

2. Sự kết hợp giả (cụ thể là là do sai lệch).

   Sự kết hợp giả có thể có một trong ba dạng

   • do sai lệch chọn lựa,

   • so sai lệch thông tin hoặc sai lệch đo lường, và

   • so sai lệch gây nhiễu.

   Việc này sẽ được trình bày chi tiết dưới đây.

3. Các tiêu chí xác định nhân quả được thỏa.

   Ngay cả khi một sự kết hợp thống kê không tồn tại và không phải do sai lệch, việc suy diễn nhân quả không thể thực hiện một cách tự tin mà không thỏa các tiêu chí xác định của nhân quả. Điều này liên quan đến các đặc điểm riêng của sự kết hợp giữa yếu tố nguy cơ và bệnh, cụ thể là độ mạnh, thang độ sinh học, trình tự thời gian, tính hợp lý sinh học, tính đặc hiệu, nhất quán và bằng chứng thực nghiệm. Các tiêu chí này được trình bày chi tiết dưới đây.

Các bước để thiết lập nhân quả được trình bày với biểu đồ trong Hình [fig:causal]. Lưu ý là khi có liên quan đến các biến số trung gian hoặc các cơ chế, thông tin về các biến số này cũng cần được thu thập.